Udruženje ratnih vojnih invalida otadžbinskih ratova grada Banja Luka okuplja i zastupa ratne vojne invalide grada Banja Luke iz čega proizlazi njen pravni interes za ocjenu zakona kojima se uređuju prava ove kategorije građana. Udruženje je član Saveza ratnih vojnih invalida Republike Srpske te kolektivno učestvuje u zastupanju interesa osoba iz ove populacije na teritoriji Republike Srpske. Udruženje i druge potpisnice inicijative se bave unapređenjem položaja kategorije lica koja spadaju u grupu boraca, vojnih invalida, članova porodica poginulih boraca, članova porodica lica stradalih u vršenju vojne službe ili u vršenju aktivnosti u vezi s vojnom službom, a prvenstveno ostvarivanjem njihovih zakonskih prava, unapređenjem kvaliteta njihovih života, te drugim pitanjima od značaja za život ove kategorije građana, što uključuje i pružanje pravne i drugih vidova pomoći.
Članom 16. stav 4 Zakona o pravima boraca, vojnih invalida i porodica poginulih boraca Odbrambeno-otadžbinskog rata Republike Srpske („Službeni glasnik RS 134/11, 40/12) kao materijalnim propisom u ovoj oblasti propisano je:
1. Mjesečna primanja po ovom zakonu su: borački dodatak, lična invalidnina, dodatak za njegu i pomoć, ortopedski dodatak, dopunsko materijalno obezbjeđenje, porodična invalidnina, povećana porodična invalidnina kao stečeno pravo, uvećana porodična invalidnina i posebno mjesečno primanje.
3. Osnovica za obračun primanja iz st. 1.. ovog člana utvrđuje se u procentu od prosječne neto plate u Republici Srpskoj u prethodnoj godini.
4. Odluku o utvrđivanju osnovice donosi Vlada početkom svake godine, u skladu sa visinom raspoloživih sredstava planiranih u budžetu za tu godinu, vodeći računa o dostignutom nivou prava.
Zakon o pravima boraca, vojnih invalida i porodica poginulih boraca Odbrambeno-otadžbinskog rata Republike Srpske između ostalog uređuje status i prava osoba s invaliditetom koji je izazvan u vezi s vršenjem vojne službe ili aktivnosti, te njihova primanja po osnovu invaliditeta.
Ova kategorija građana izrazito je ranjiva i materijalno osjetljiva, te je upravo dužnost Republike Srpske kao zakonodavca da joj osigura egzistencijalnu sigurnost, stalnost i predvidivost u ostvarivanju prava.
Osim što je suprotna ustavnoj odredbi i pozitivnom zakonodavstvu iz oblasti prava lica s invaliditetom, citirana odredba člana 16 zakona je u suprotnosti i članom 14. Konvencije o pravima lica s invaliditetom koju je Bosna i Hercegovina potpisala 29.07.2009. a primjenjuje od 12.03.2011. jer je u istoj odredbi zabranjena svaka nezakonitost u postupanju s licima s invaliditetom koja bi bila posljedica arbitrarnog odlučivanja o njihovim pravima.
Predmetna odredba ne omogućava isti tretman subjekata koji se nalaze u istim pravnim situacijama, jer imaju iste potrebe i isti stepen invaliditeta bez obzira na uzroke kojim je isti izazvan, čime je ovoj kategoriji građana onemogućeno ili otežano da ostvare i zaštite svoja prava, a organima uprave dato pravo da objektivnu različitost primanja na osnovu invaliditeta arbitrarno cijeni, suprotno članovima 108. i 40. Ustava Republike Srpske.
Odluku o visini osnovice za obračun primanja predviđenih predmetnim zakonom Vlada Republike Srpske posljednji put je donijela za 2012. i 2023. godinu („Službeni glasnik RS“9/12) i pobijanom odredbom zakona propisana je na način da se o njoj arbitrarno odlučuje u skladu s planiranim sredstvima u budžetu. Takvo omogućavanje odlučivanja hoće li i u kom iznosu ratni invalidi ostvariti svoja prava upravo je izazvalo situaciju u kojoj Vlada o istome nije ni donosila odluku od 2012. do 2023. godine, a time visinu invalidnina nije ni usklađivala s platom u Republici Srpskoj, niti je na usklađivanje s prosječnom platom određenim procentom automatski obavezna.
Za razliku od osporenog zakona, Zakonom o socijalnoj zaštiti Republike Srpske („Službeni glasnik RS“ 37/12, 90/16 i 94/19) članom 17. stav 8. b 2 i članom 18 b2 na opšti način uređena su prava lica s invaliditetom a po članu 34. i 35.b visina naknada koja se isplaćuje po osnovu invaliditeta obračunava se u procentu od prosječne plate nakon oporezivanja ostvarene u Republici Srpskoj u protekloj godini. Takođe Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske („Službeni glasnik RS“ 134/11, 82/13 i 103/15, 111/21 i 15/22) čl. 47.- 49. primanja su izričito vezana za matematičke operacije i prosječnu platu u Republici Srpskoj, te se usklađivanje odvija automatizmom.
Na ovaj način u neravnopravan položaj su stavljene osobe s istim stepenom invaliditeta u odnosu na činjenicu da li je kod njih invaliditet nastupio u vezi s vršenjem vojne službe ili aktivnosti ili ne, čime su povrijeđeni članovi 10. i 66. Ustava RS i narušena jednakost građana, te njihova imovina. Istom odredbom izvršena je diskriminacija lica s invaliditetom po osnovu činjenice da li su ratni ili mirnodopski invalidi, te su ovi potonji stavljeni u finansijski i materijalno bolji položaj.
Kako Zakon o pravima boraca članom 16 reguliše i dodatak na ime njege i pomoći trećeg lica, ortopedski dodatak, ličnu i porodičnu invalidninu, ali sve u nedefinisanom procentu nepredvidivih raspoloživih budžetom planiranih sredstava, to proizlazi da ne samo što su civilni invalidi s istim stepenom invaliditeta trenutno u povoljnijem materijalnom položaju od vojnih, nego da suštinski zastupana lica ne mogu biti sigurni da će im materijalna davanja na koja ostvaruju pravo u budućnosti biti isplaćena i u kojoj visini što je neprihvatljivo sa stajališta njihovog ustavom garantovanog prava na pravnu izvjesnost i planiranje građanskih stanja.
Posebno stoga što se kod ove kategorije radi o ljudima koji su upravo za stvaranje Republike Srpske kao pravne države dali svoje zdravlje i dijelove tijela vršeći vojnu obavezu koju im je u stanju rata i neposredne ratne opasnosti naložila ta država. Evropski sud za ljudska prava u predmetu Popović i drugi protiv Srbije 26944/13 navodi da u slučaju vojnih invalida postoji moralni dug države prema istoj kategoriji jer su „povrede zadobili pri višem stepenu rizika i angažmanu u izvršavanju dužnosti naloženih im od strane te države“, zbog čega mogu imati zakonski veća prava u odnosu na civilne invalide.
Na osnovu navedenog podnosilac zahtjeva traži da Ustavni sud Republike Srpske utvrdi neustavnost i nezakonitost člana 16. stav 3. i 4. Zakona o pravima boraca, vojnih invalida i porodica poginulih boraca Odbrambeno-otadžbinskog rata Republike Srpske i naloži otklanjanje diskriminatornih odredbi zakona.
Potpisnice inicijative: Udruženje ratnih vojnih invalida otadžbinskih ratova grada Banja Luka, Savez ratnih vojnih invalida Republike Srpske, Udruženje RVI Gradiška, Udruženje RVI Ribnik, Udruženje RVI Petrovo, Udruženje RVI Čelinac, Udruženje RVI Srbac, Udruženje RVI Laktaši, UDAS Banja Luka, Udruženje 1. bataljon vojne policije 1. KK, Udruženje Gardijsko srce Banja Luka i Udruženje starješina VRS, regija Banja Luka.
